ដឹង​ទេ? ​បើ​សីលធម៌​ធ្លាក់​ចុះ ​តើ​សង្គម​នឹង​ទៅ​ជា​យ៉ាង​ណា?​

·         បើយើងក្រឡេកមកមើលសង្គមខ្មែរនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ភាពចលាចល អំពើចោរកម្ម ដូចជាលួច ឆក់ ប្លន់ ការជួញដូរគ្រឿងញៀន ​ការ​ប្រើប្រាស់​គ្រឿង​ញៀន ​ការ​ប្រព្រឹត្ត​អំពើ​ហិង្សា​ក្នុង​គ្រួសារ ​ អំពើ​ហិង្សា​ក្នុង​សង្គម តែងតែកើតមានឡើង​ជាញឹកញាប់។ ​តើ​សកម្មភាព​ទាំង​អស់​នេះ ​កើត​ឡើង​ដោយ​សារ​អ្វី?​ គឺកើតឡើង​ដោយ​សារ​កង្វះចំណេះដឹង​ ឬអ្នកខ្លះមានចំណេះដឹងដែរ តែខ្វះសីលធម៌។ កាលណា​មនុស្ស​ក្នុង​សង្គម​មួយ​ខ្វះ​ការ​សិក្សា​អប់រំ ​ឬទទួល​បាន​ការ​សិក្សា​អប់រំ​តិចតួច​ នោះនឹង​ធ្វើឱ្យ​មនុស្សក្នុងសង្គម​នោះ​អសីលធម៌​ ហើយ​កាល​ណាម​នុស្ស​អសីលធម៌ ​ឬគ្មាន​សីលធម៌​ក្នុង​ខ្លួន​ នោះ​ប្រាកដ​ជា​នឹង​កើតមានភាពអនាធិបតេយ្យឥតឈប់ឈរជាក់​ជាពុំខាន។ តួយ៉ាង ​ដូចជា​ជម្លោះ​រវាង​​​អាមេរិក​ និង​​​កូរ៉េខាង​ជើង ​​ថ្មីៗ​នេះ​អ៊ីចឹង​ គឺ​កើត​ឡើងដោយសារការបង្អួតគ្រឿងសពា្វវុធ​ទំនើបៗ​ដាក់គ្នា ​ដើម្បី​សម្ញែង​អំណាច​ដាក់​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅ​មក​ នេះគឺកើតឡើងដោយសារអំពើអសីលធម៌។​

·         ដូច្នេះ តើត្រូវធ្វើយ៉ាងណាទៅទើបសីលធម៌មិនធ្លាក់ចុះ ហើយសង្គមគ្រួសារ ប្រទេសជាតិ និងពិភពលោក ប្រកបដោយសុខសន្តិភាព?​

·         ក្នុង​ចំណោម​ចំណុច​ជាច្រើន​ បុគ្គលគ្រប់រូបគួរតែមានសីលធម៌ ៥ យ៉ាងនៅក្នុងខ្លួនជាប្រចាំ ដើម្បីឱ្យសង្គមគ្រួសារ ប្រទេសជាតិ ​ឬពិភព​លោក​ទាំង​មូលប្រក​បដោយ​សុខសន្តិភាព ​ដែល​សីល​ធម៌​ទាំង​៥យ៉ាងនោះរួ​មមាន៖
​
១. សីលធម៌ផ្ទាល់ខ្លួនឯង មានន័យថា ចេះដឹងខុសត្រូវ ស្គាល់ល្អស្គាល់អាក្រក់ តាំងខ្លួនជាម្ចាស់ចិត្តរបស់ខ្លួន​ និងក្លាហាន​ជានិច្ច​ក្នុង​ផ្លូវ​ត្រូវ​…។

·         ២. សីលធម៌ក្នុងគ្រួសារ មានន័យថា ​ត្រូវចេះស្រឡាញ់បីបាច់​ថែរក្សាគ្នាក្នុងគ្រួសារឱ្យបានល្អប្រសើរ និងមានភាពសុខដុម ដោយ​ពុំចាំបាច់គិតពីផលតបស្នងសមាជិកគ្រួសារមកលើខ្លួនវិញឡើយ ព្រោះវាជាតួនាទី ​និង​ភារកិច្ចរបស់​ខ្លួនចំពោះគ្រួសារ។

·         ៣. សីលធម៌ក្នុងវិជ្ជាជីវៈ មានន័យថា ត្រូវមានមនសិការការងារ ប្រកបរបររកស៊ីទៅតាមសមត្ថភាព និងសម្មាជីវោ ​មិន​រំលោភ​សិទ្ធិ​លើ​អ្នក​តូច​​ជាង​​ខ្លួន មិនពុករលួយ មិនកេងប្រវ័ញ្ច និង​មិន​ធ្វើការ​លើសក​ម្លាំងខ្លួនឯង ដែលនាំឱ្យមានជំងឺដល់ខ្លួន។

·         ៤. សីលធម៌ក្នុងសង្គម មានន័យថា ត្រូវរស់នៅក្នុងសង្គមប្រកបដោយសាមគ្គីភាព មិនមើលងាយអ្នកផងនឹងគ្នា ស្រឡាញ់យុត្តិធម៌ សច្ចធម៌​ តម្លាភាព រាប់​​អាន​​មនុស្ស​ទូទៅ​ដោយ​មិន​ប្រកាន់​មាន​ឬក្រ​ សឬ​ខ្មៅ ​មិន​បំពារ​បំពាន​អ្នក​ដទៃ ​និង​ចេះឱ្យ​តម្លៃ​​អ្នក​ជុំវិញខ្លួន.​..។
​
៥. សីលធម៌ក្នុងពិភពលោក មានន័យថា ត្រូវចេះរួមរស់ប្រកបដោយសុខសន្តិភាពជាមួយបណ្ដាប្រទេសដទៃ​ដោយមិន​ប្រកាន់​ពូជសាសន៍ ​ឬពណ៌​សម្បុរ​ និង​ត្រូវចេះ​រស់​នៅក្នុង​ភាព​ស្មើៗ​គ្នា ​មាន​តម្លៃ​ដូចៗ​គ្នា​ប្រៀប​បាន​ទៅនឹង​បង​ប្អូន​ក្នុង​ផ្ទៃតែ​មួយ។
​
សូមចងចាំថា ប្រសិនបើមនុស្សគ្រប់ៗរូបអាចប្រកាន់បាននូវសីលធម៌ទាំង៥ខាងលើនេះ ​នោះពួកគេនឹង​អាចរស់នៅក្រោម​ដំបូល​ពិភព​លោក​តែមួយ​ប្រកប​ដោយ​សន្តិភាព​ សុខសុភមង្គល និងភាពសម្បូរសប្បាយជាក់ជាពុំខាន៕

តើសីលធម៌សង្គមខែ្មរធ្លាក់ចុះបណ្តាលមកពីកត្តាអ្វីខ្លះ?

រឿវរ៉ាវការចាប់រំលោភសេពសន្ទវៈរវាងឪពុកនិងកូន គ្រូចាប់រំលោភសិស្ស ​កូនកាប់ឳពុក ប្តីវាយប្រពន្ធ គ្រូពេទ្យមិនព្រមព្យា​បាលអ្នកជម្ងឺដោយបណ្តោយទុកអោយឈឺរហូតដល់ស្លាប់​ ការធ្វើអត្តឃាតុ។ល។ ត្រូវបានបង្ហាញ​តាម​សារព័ត៌មាន​ជា​ភាសាខ្មែរស្ទើរតែជារៀងរាល់ថ្ងៃ។ តើនេះជាសញ្ញានៃ​ការធ្លាក់​ចុះនៃ​​សីលធម៌​សង្គម​​មួយ​ដែរ​ឬ​ទេ? បើតាមយោបល់ខ្ញុំវាជាការធ្លាក់ចុះនៃសីលធម៌​សង្គមមួយដ៏គួរ​អោយបារម្ភ។ វាជា​ការ​គ្រោះថ្នាក់មួយសម្រាប់​សង្គមជាតិ ពីព្រោះថាដើម្បីរស់នៅក្នុង​សង្គម​ប្រកប​ដោយសុខដុមរមនា មនុស្ស​ត្រូវ​តែចេះគោរពស្រឡាញ់និងរាប់អានគ្នាទៅវិញទៅមក មនុស្សត្រូវទុក​ចិត្តគ្នា និងនិយាយ​ដោះស្រាយ​បញ្ហាជាមួយគ្នាដោយសន្តិវិធី។ ចុះបើមនុស្សលែងចេះ​ស្តាប់គ្នាហើយ លែងទុក​ចិត្ត​គ្នាហើយ និងលែងចេះជួយយកអាសារគ្នាហើយ តើមនុស្សខ្មែរអាចរស់​ដោយសុខ​ដុមរមនា​យ៉ាងមេចកើត? តើនេះបណ្តាលមកពីអ្វី? តើកត្តាអ្វីខ្លះដែលធ្វើអោយសីលធម៌ខ្មែរ​ដែលធ្លាប់តែរុងរឿង ធ្លាក់ចុះមក​យ៉ាងដុនដាបយ៉ាងនេះ?

សីលធម៌ សំគាល់ទៅលើទ្រឹស្តី ឬពាក្យទូន្មាន ឬក៏ទង្វើទាំងឡាយណាដែលដឹកនាំទៅរកផ្លួវល្អ និងជៀសវៀងផ្លូវអាក្រក់ក្នុងជីវិតរស់នៅ។ និយាយអោយត្រង់ មនុស្សមានសីលធម៌ គឺជាមនុស្សដែល​រស់នៅប្រកបដោយអំពើល្អទាំងសម្រាប់ខ្លួនឯង សម្រាប់ក្រុមគ្រួសារ សម្រាប់វិជ្ជាជីវៈ និងសម្រាប់​សង្គម។ បើយើងពិនិត្យមើលសង្គមខ្មែរបច្ចុប្បន្នសីលធម៌ក្នុងការរស់នៅហាក់ដូចជាធ្លាក់ចុះរហូតដែល​អាចអោយគេសនិ្នដ្ឋានបានថាមនុស្សខ្មែរមិនមែនកំពុងរស់នៅប្រកបដោយភាពសុខសានតាមផ្លូវកាយនិងផ្លូវចិត្តឡើយ។

ទស្សនវិទូក្រិចនៅសតវត្សទី៥មុនគ្រឹស្តសករាជ សូក្រាត បានអោយនិយមន័យសីលធម៌ទៅលើការ​កសាងកុសលដើម្បីអោយបានសម្រេចនូវសុភមង្គល ប៉ុន្តែគាត់ក៏បានបញ្ជាក់ដោយមិនត្រូវយល់​ថា​សុភមង្គល ស្ថិត​នៅលើ​ទ្រព្យសម្បត្តិ អំណាចនិងកិត្តិយសជាដាច់ខាត។ ការមានសុភមង្គល​តាមផ្លូវចិត្តគឺវា​ចាំ​បាច់ទាមទារ​អោយបុគ្គលមានពុទ្ធិនៅក្នុងខ្លួន ដើម្បីទទួលបានការអប់រំខ្លួនឯង​អោយ​ចេះដឹង​ហើយ​ចៀស​​ផុតពីអំពើ​អាក្រក់ទាំងឡាយ។ ភាពល្ងិតល្ងង់ឬអវិជ្ជាពិតជាពុំអាចធ្វើអោយ​មនុស្ស​យល់​ពី​តម្លៃ​សីលធម៌ឡើយ។ ចុះបើយើង​ក្រឡេកមើលវិស័យអប់រំនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន តើ​សាលា​ធ្វើ​អោយ​មនុស្ស​ខ្មែរអាច​អប់រំ​ខ្លួនឯង​បានល្អឬទេ?

អំពើពុករលួយបានបំផ្លាញគំនិតល្អទាំងឡាយដែលបានបង្កប់នៅក្នុងវិស័យអប់រំ។ តាំងពីថ្នាក់បឋម​រហូត​ដល់ឧត្តម អំពើពុករលួយបានស្តែងចេញតាមគ្រប់រូបភាព។ គ្រូត្រូវបង្ខំ​ចិត្ត​យកលុយ​​ពីសិស្ស។ សិស្សត្រូវទិញពិន្ទុគ្រូ។ គ្រូត្រូវលក់នំក្នុងម៉ោងបង្រៀន ដែលធ្វើអោយសិស្ស​មិនអោយតម្លៃដល់គ្រូ។ គ្រូមិនមានពេលស្រាវជ្រាវក្នុងការបង្រៀន ពីព្រោះតែរវល់ធ្វើការងាបន្ថែមពីរ ឬក៏បី​ដូច​ជា​ទៅរត់ម៉ូតូឌុប ឬក៏ធ្វើស្រែដើម្បីយកប្រាក់មកផ្គត់ផ្គង់ជីវភាព។ ឯសិស្សភាគច្រើនក៏ត្រូវបង្ខំ​ចិត្តអោយ​រៀន​មហា​វិទ្យាល័យ​លើសពីមួយក្នុងពេលតែមួយដែរ ដោយសារតែខ្លាចមិនមានការងារធ្វើ ហើយបានប្រាក់ខែ​មិនគ្រប់គ្រាន់​បន្ទាប់ពីរៀនចប់។ បើនិយាយពីក្រសួងអប់រំ​វិញ ទទួលបានថវិការតិចតួចពីខ្ទង់​ថវិការជាតិ។ យោងតាមរបាយការណ៏ធានាគារពិភពលោកឆ្នាំ២០១២ ថវិការចាយទៅលើវិស័យ​អប់រំមាន​​តែ១,៦%​តែប៉ុណ្ណោះ។ បើពិនិត្យពីថវិការដែលចំណាយទៅលើឧត្តមសិក្សាវិញ​ មានចំនួន​០,០៥%តែប៉ុណ្ណោះ។ ថវិការដ៏តិចតួចនេះ បានធ្វើអោយគុណភាពវិស័យអប់រំនៅមាន​កម្រិត។ ទាំងសាលារដ្ឋ និងឯកជន​មិនបានយកចិត្តទុកដាក់ដើម្បីជម្រុញអោយសិស្សចេះស្រាវជ្រាវ​និងបង្កើត​ចំណេះ​ដឹង​ថ្មីៗឡើយ។​ សិស្សត្រូវបានរំពឹងទុកអោយតែទទួលបន្តនូវចំណេះដឹងអ្វីដែលគ្រូមាន ហើយ​ព្យាយាម​ទន្ទេញ​ចាំ​មាត់ដូចសេក​ដោយមិនមានការលើកទឹកចិត្តអោយចេះពិចារណា ស្រាវជ្រាវ ឬក៏បំបែកជាចំណេះដឹង ថ្មីអ្វី​សោះ។ មនុស្សខ្មែរសព្វថ្ងៃកំពុងតែអភិវឌ្ឍនតែផ្នែករូបរាងខាងក្រៅរបស់​ខ្លួន​តាម​រយះ​សម្ភារ​និយម​​ហួស​ហេតុ ប៉ុន្តែគេមិនបានអភិវឌ្ឍចំណេះដឹងផ្នែកខាងក្នុងអោយបាន​ល្អឡើយ។ ​តើ​គេ​អាច​​រំពឹង​ថា​វិស័យអប់រំនេះ​នឹងអាចជួយលើកស្ទួយអោយមនុស្សខ្មែរមាន​ចំណេះ​ដឹងក្នុង​ខ្លួនដើម្បី​អោយពួក​គេ​ចេះ​ស្វែងយល់ពីសុភមង្គលប្រកបដោយសីលធម៌ទេ?

ទស្សនវិទូប្លាតុងដែលជាកូនសិស្សរបស់សូក្រាតបានអោយតម្លៃសីលធម៏ទៅលើភាពយុត្តិធម៌នៅក្នុង​សង្គម។​ ប្លាតុងពន្យល់ថា ដើម្បីរស់នៅប្រកបដោយសីលធម៌មនុស្សត្រូវរស់នៅប្រកបដោយវិចារណ​ញ្ញាណ ​​ដោយ​​​ការមើល​ឃើញល្អ ថាល្អ និងអាក្រក់ថាអាក្រក់។ ដើម្បី​រស់​នៅ​ប្រកប​ដោយ​សីលធម៌​មនុស្ស​ត្រូវមានសេចក្តីក្លាហាន។ ហើយដើម្បីរស់នៅប្រកបដោយសីលធម៌​មនុស្ស​ត្រូវ​មាន​ចំណង់​ចំណូលចិត្ត ក៏ប៉ុន្តែមិនមែនការលោភលន់ហួសប្រមាណ។ បើពិនិត្យមើលលក្ខខណ្ឌទំាងបី គេហាក់ដូចជាពិបាកនឹងថាឃើញឬមិនឃើញថាវាកំពុងកើតមាននៅក្នុងសង្គមខ្មែរសព្វថ្ងៃណាស់។ វប្បធម៌មិនទទួលយកការពិត មិនក្លាហានក្នុងការទទួលយកការរិះគន់ស្ថាបនាទាំងឡាយ និង​មិនហ៊ាន​និយាយការពិតកំពុងនឹងកើតមានក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ ឧទាហរណ៏​នៅក្នុងឆ្នំា​២០១២ថ្មីៗ​នេះ​អង្គការ​តម្លាភាព​អន្តរជាតិនៅតែបានដាក់ថ្នាក់អោយប្រទេស​កម្ពុជា​ជាប្រទេស​ដែលពុក​រលួយជា​ទី​បំផុត។​ ដូចគ្នានេះដែរ​របាយការណ៏របស់អង្គការយុត្តិធម៌ពិភព​លោក ក៏បានចាត់ទុកការដឹកនាំរបស់​រដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជាឆ្ពោះទៅកាន់និតិរដ្ឋក្នុងចំណាត់ថ្នាក់លេខ៩៤ ក្នុងចំណោមប្រទេស៩៧។ មានន័យថាដំណើរ​ឆ្ពោះ​ទៅកាន់និតិរដ្ឋ គឺនៅអន់ថយខ្លាំងណាស់។​ ផ្ទុយ​ទៅវិញ​ អ្នកនាំ​ពាក្យ​របស់រាជរដ្ឋាភិបាយបាន​ចាត់ទុករបាយការណ៏​ទាំងនោះថាមិនឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ពីភាព​ពិតនៅ​កម្ពុជា​ទៅ​វិញ។ តើភាពពិតនៅ​កម្ពុជា​នោះវាយ៉ាងដូចម្តេច? តើអំពើពុករលួយមានដក់ជាប់​នៅក្នុង​ផ្នត់​គំនិត​របស់ខ្មែរដែរឬទេ? តើវិស័យ​យុត្តិធម៌​និងសមធម៌ក្នុងវិស័យតុលាការមានឬទេ?​ តើការព្យាយាមក្នុងការ​កាត់បន្ថយ​អំពើពុក​រលួយ​ដែល​រាជរដ្ឋាភិបាលកំពុងធ្វើនេះ ឆ្លុះបញ្ចាំងពីសុឆន្ទៈពិតប្រាកដដែរ​ឬ​ទេ?

សរុបមក អំពើពុករលួយនៅក្នុងវិស័យអប់រំ និងវិស័យយុត្តិធម៌សង្គមមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងទៅ​លើសីលធម៌សង្គម។ អំពើពុករលួយបានបំផ្លាញការគិតរបស់មនុស្ស និងធ្វើអោយមនុស្សលោភលន់​ហួសប្រមាណ។ ជាងនេះទៅទៀត បើប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌សង្គមត្រូវបានគ្របដណ្តប់ដោយអំពើពុករលួយ​ ហើយមនុស្សមិនជឿជាក់ទៅលើប្រព័ន្ធនេះទៀត សីលធម៌សង្គមពិតជាធ្លាក់ដុនដាបខ្លាំងណាស់។ ប្រជារាស្រ្តខ្មែរ​ប្រាកដជារស់នៅមិនមានភាពសុខដុមរមនា ទាំងផ្លូវកាយ និងផ្លូវចិត្តឡើយ​បើ​សិន​ជា​រាជរដ្ឋាភិបាល មិនប្រញាប់រកវិធីទុបស្កាត់អំពើពុករលួយនៅក្នុងវិស័យទាំងពីរ​ខាង​លើ​នោះ​ទេ។

ការធ្លាក់ចុះ​នៃ​សីលធម៌​សង្គម​មួយ ជាការ​គ្រោះថ្នាក់​មួយ សម្រាប់​សង្គមជាតិ ពីព្រោះថា ដើម្បី​រស់នៅ​ក្នុងសង្គម​ប្រកបដោយ​សុខដុមរមនា មនុស្ស​ត្រូវតែ​ចេះ​គោរព​ស្រឡាញ់ និង​រាប់អាន​គ្នា ទៅវិញទៅមក មនុស្ស​ត្រូវ​ទុកចិត្ត​គ្នា​និង​និយាយ​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​ជាមួយគ្នា​ដោយ សន្តិវិធី​។​ ចុះបើ​មនុស្ស​លែង​ចេះ​ស្តាប់​គ្នា  ហើយ​លែង​ទុកចិត្ត​គ្នា​ហើយ និង​លែង​ចេះ​ជួយ​យកអាសា​គ្នា​ហើយ តើ​មនុស្ស​ខ្មែរ អាច​រស់​ដោយ​សុខដុមរមនា​យ៉ាង​ម្តេច​កើត​? តើ​នេះ​បណ្តាលមកពី​អ្វី​? តើ​កត្តា​អ្វីខ្លះ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​សីលធម៌​ខ្មែរ​ដែល​ធ្លាប់តែ​រុងរឿង ធ្លាក់​ចុះមក​យ៉ាង​ដុនដាប​បែបនេះ​។​

រឿងរ៉ាវ ការចាប់រំលោភ​សេពសន្ថវៈ រវាង​ឪពុក និង​កូន គ្រូ​ចាប់រំលោភ​សិស្ស កូន​កាប់​ឪពុក ប្តី​វាយ​ប្រពន្ធ គ្រូពេទ្យ​មិន​ព្រម​ព្យាបាល​អ្នកជំងឺ​ដោយ​បណ្តោយ​ទុក​ឲ្យ​ឈឺ​រហូតដល់ ស្លាប់ ការធ្វើអត្តឃាត​។​ល​។ ត្រូវបាន​បង្ហាញ​តាម​សារព័ត៌មាន​ជា​ភាសា​ខ្មែរ ស្ទើរតែ​ជា​រៀងរាល់ថ្ងៃ​។ តើ​នេះ​ជា​សញ្ញា​នៃ​ការធ្លាក់ចុះ នៃ​សីលធម៌​សង្គម​មួយ​ដែរឬទេ​។​
​ទស្សនវិទូ​ក្រិ​ក នៅ​សតវត្សរ៍​ទី ៥​មុន​គ្រិស្តសករាជ សូ​ក្រា​ត បាន​ឲ្យ​និយមន័យ​សីលធម៌​ទៅលើ​ការកសាង​កុសល​ដើម្បី​ឲ្យ​បានសម្រេច​នូវ សុភមង្គល ប៉ុន្តែ​គាត់​ក៏បាន​បញ្ជា​ក់ដោយ​មិនត្រូវ​យល់ថា​សុភមង្គល ស្ថិតនៅលើ​ទ្រព្យសម្បត្តិ អំណាច​និង​កិត្តិយស​ជាដាច់ខាត​។ ការ​មាន​សុភមង្គល​តាមផ្លូវ​ចិត្ត​គឺ​វា​ចាំបាច់​ទាមទារ​ឲ្យ​បុគ្គល មាន​ពុទ្ធិ​នៅក្នុង​ខ្លួន​ដើម្បី​ទទួលបាន​ការអប់រំ​ខ្លួនឯង​ឲ្យ​ចេះដឹង ហើយ​ចៀស​ផុតពី​អំពើអាក្រក់​ទាំងឡាយ​។ ភាព​ល្ងិតល្ងង់​ឬ​អវិជ្ជា​ពិតជា​ពុំ​អាចធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្សយ​ល់ពី​តម្លៃ សីលធម៌​ឡើយ​។ ចុះបើ​យើង​ក្រឡេកមើល​វិស័យ​អប់រំ​នៅក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជា​បច្ចុប្បន្ន តើ​សាលា ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ខ្មែរ​អាច​អប់រំ​ខ្លួនឯង​បានល្អ​ឬទេ​។​

​សីលធម៌ សម្គាល់​ទៅលើ​ទ្រឹស្តី ឬ​ពាក្យ​ទូន្មាន ឬក៏​ទង្វើ​ទាំងឡាយណា ដែល​ដឹក​នាំទៅរក​ផ្លូវ​ល្អ និង​ចៀសវាង ផ្លូវ​អាក្រក់ ក្នុង​ជីវិត​រស់នៅ​។ និយាយ​ឲ្យ​ត្រង់ មនុស្ស​មាន​សីលធម៌ គឺជា​មនុស្ស​ដែល​រស់នៅ​ប្រកបដោយ​អំពើ​ល្អ ទាំង​សម្រាប់​ខ្លួនឯង សម្រាប់​ក្រុមគ្រួសារ សម្រាប់​វិជ្ជាជីវៈ និង​សម្រាប់​សង្គម​។ បើ​យើង​ពិនិត្យមើល​សង្គម​ខ្មែរ​បច្ចុប្បន្ន សីលធម៌​ក្នុងការ​រស់នៅ ហាក់ដូចជា​ធ្លាក់ចុះ​រហូត ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ស​និ្ន​ដ្ឋា​ន​បាន​ថា មនុស្ស​ខ្មែរ​មិនមែន​កំពុង​រស់នៅ​ប្រកបដោយ​ភាពសុខសាន្ត​តាមផ្លូវ​កាយ និង​ផ្លូវចិត្ត​នោះឡើយ​។​
​ថវិកា​ចាយ​ទៅលើ​វិស័យ​អប់រំ មានតែ​១,៦ ភាគរយ​តែប៉ុណ្ណោះ​។ បើ​ពិនិត្យ​ពី​ថវិកា ដែល​ចំណាយ​ទៅលើ​ឧ​ត្ត​មសិ​ក្សា​វិញ មាន​ចំនួន​០,០៥ ភាគរយ​តែប៉ុណ្ណោះ​។ ថវិកា​ដ៏​តិចតួច​នេះ បានធ្វើ​ឲ្យ​គុណភាព​វិស័យ​អប់រំ នៅមានកម្រិត​។ ទាំង​សាលា​រដ្ឋ និង​ឯកជន មិនបាន​យកចិត្តទុកដាក់​ដើម្បី​ជំរុញ​ឲ្យ​សិស្ស​ចេះ​ស្រាវជ្រាវ និង​បង្កើត​ចំណេះដឹង​ថ្មីៗ​ឡើយ​។ សិស្ស​ត្រូវបាន​រំពឹងទុក​ឲ្យ​តែ​ទទួល​បន្ត​នូវ​ចំណេះដឹង​អ្វីដែល​គ្រូ មាន ហើយ​ព្យាយាម​ទន្ទេញ​ចាំមាត់​ដូច​សេក​ដោយ​មិនមាន​ការលើកទឹកចិត្ត ឲ្យ​ចេះ​គិតពិចារណា ស្រាវជ្រាវ ឬក៏​បំបែក​ជា​ចំណេះដឹង ថ្មី​អ្វី​សោះ​។​
អំពើ ពុករលួយ បាន​បំផ្លាញ​គំនិតល្អៗ​ទាំងឡាយ​ដែល​បាន​បង្កប់​នៅក្នុង​វិស័យ​អប់រំ​។ តាំងពី​ថ្នាក់​បឋម រហូតដល់​ឧ​ត្ត​ម អំពើពុករលួយ បាន​ស្តែងចេញ​តាម​គ្រប់​រូបភាព​។ គ្រូ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​យកលុយ​ពី​សិស្ស​។ សិស្ស​ត្រូវ​ទិញ​ពិន្ទុ​គ្រូ​។ គ្រូ​ត្រូវ​លក់​នំ ក្នុង​ម៉ោង​បង្រៀន​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​សិស្ស​មិន​ឲ្យ​តម្លៃ​ដល់​គ្រូ​។ គ្រូ​មិនមាន​ពេល​ស្រាវជ្រាវ​ក្នុងការ​បង្រៀន ពីព្រោះ​តែ​រវល់​ធ្វើ​ការងារ​បន្ថែម​ពីរ ឬក៏​បី​ដូចជា ទៅ​រត់​ម៉ូតូឌុប ឬក៏​ធ្វើស្រែ​ដើម្បី​យកប្រាក់​មក​ផ្គត់ផ្គង់​ជីវភាព​គ្រួសារ​។ រីឯ​សិស្ស​ភាគច្រើន ក៏ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ឲ្យ​រៀន​មហាវិទ្យាល័យ​លើសពី​មួយ ក្នុងពេល​តែមួយ​ដែរ ដោយសារតែ​ខ្លាច​មិនមាន​ការងារ​ធ្វើ ហើយ​បាន​ប្រាក់ខែ​មិន​គ្រប់គ្រាន់​បន្ទាប់ពី​រៀន​ចប់​។​

បើ​និយាយ​ពី​ក្រសួង​អប់រំ​វិញ ទទួលបាន​ថវិកា​តិចតួច​ពី​ខ្ទង់​ថវិកាជាតិ​។ អំពើពុករលួយ នៅក្នុង​វិស័យ​អប់រំ និង​វិស័យ​យុត្តិធម៌​សង្គម មាន​ឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំង​ទៅលើ​សីលធម៌​សង្គម​។ អំពើពុករលួយ បាន​បំផ្លាញ​ការគិត​របស់​មនុស្ស និង​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​លោភលន់​ហួសប្រមាណ​។ ជាងនេះទៅទៀត បើ​ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌​សង្គម ត្រូវបាន​គ្របដណ្តប់ ដោយ​អំពើពុករលួយ ហើយ​មនុស្ស​មិន​ជឿជាក់​ទៅលើ​ប្រព័ន្ធ​នេះ​ទៀត សីលធម៌​សង្គម ពិតជា​ធ្លាក់​ដុនដាប​ខ្លាំងណាស់​។ ប្រជារាស្ត្រ​ខ្មែរ​ប្រាកដជា​រស់នៅ​មិនមាន​ភាពសុខដុមរមនា ទាំង​ផ្លូវកាយ និង​ផ្លូវចិត្ត​ឡើយ បើសិនជា​រាជរដ្ឋាភិបាល មិន​ប្រញាប់​រក​វិធី​ទប់ស្កាត់​អំពើពុករលួយ​ក្នុង​វិស័យ​ទាំងពីរ​ខាង លើ​នោះទេ​។​

​មនុស្ស​ខ្មែរ​សព្វថ្ងៃ កំពុងតែ​អភិវឌ្ឍ​តែ​ផ្នែក​រូបរាង​ខាងក្រៅ​របស់ខ្លួន​តាមរ​យៈ​សម្ភារ និយម​ហួសហេតុ ប៉ុន្តែ​គេ​មិនបាន​អភិវឌ្ឍ​ចំណេះដឹង​ផ្នែក​ខាងក្នុង​ឲ្យ​បានល្អ​ឡើយ​។ តើ​គេ​អាច​រំពឹងថា វិស័យ​អប់រំ​នេះ នឹង​អាចជួយ​លើកស្ទួយ​ឲ្យ​មនុស្ស​ខ្មែរ​មានចំណេះដឹង​ក្នុង​ខ្លួន​ដើម្បី ឲ្យ​ពួកគេ​ចេះ​ស្វែងយល់​ពី​សុភមង្គល​ប្រកបដោយ​សីលធម៌​នោះទេ​។​
​ទស្សន វិទូ​ប្លា​តុង ដែលជា​កូនសិស្ស​របស់​សូ​ក្រា​ត បាន​ឲ្យ​តម្លៃ​សីលធម៌ ទៅលើ​ភាពយុត្តិធម៌​នៅក្នុង​សង្គម​។ ប្លា​តុង​បាន​ពន្យល់ថា ដើម្បី​រស់នៅ​ប្រកបដោយ​សីលធម៌​មនុស្ស​ត្រូវ​រស់នៅ​ប្រកបដោយ​វិចារណញ្ញាណ ដោយ​ការមើលឃើញ​ល្អ​ថា​ល្អ អាក្រក់​ថា​អាក្រក់​។​

​ឧទាហរណ៍​នៅក្នុង​ឆ្នាំ ២០១២​ថ្មីៗ​នេះ អង្គការ​តម្លាភាព​អន្តរជាតិ នៅតែ​បានដាក់​ថ្នាក់​ឲ្យ​ប្រទេស​កម្ពុជា ជា​ប្រទេស​ដែល​ពុករលួយ​ជាទីបំផុត​។ ដូចគ្នានេះដែរ របាយការណ៍​របស់​អង្គការ​យុត្តិធម៌​ពិភពលោក ក៏បាន​ចាត់ទុក​ការដឹកនាំ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា ឆ្ពោះទៅកាន់​នីតិរដ្ឋ​ក្នុង​ចំណាត់ថ្នាក់​លេខ ៩៤ នៅក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស ៩៧​។ មានន័យថា ដំណើរ​ឆ្ពោះទៅកាន់​នីតិរដ្ឋ គឺ​នៅ​អន់ថយ​ខ្លាំងណាស់​។​

ផ្ទុយទៅវិញ រដ្ឋមន្ត្រី​របស់​រាជរ​ដ្ឋា​ភិ​បាល​បានចាត់ទុក​របាយការណ៍​ទាំងនោះ​ថា  មិន​ឆ្លុះបញ្ចាំង​ពី​ភាព​ពិត​នៅ​កម្ពុជា​ទៅវិញ​។ តើ​ភាព​ពិត​នៅ​កម្ពុជា​នោះ វា​យ៉ាងដូចម្តេច​? តើ​អំពើពុករលួយ មាន​ដក់​ជាប់​នៅក្នុង​ផ្នត់គំនិត របស់​ខ្មែរ​ដែរឬទេ​? តើ​វិស័យ​យុត្តិធម៌ និង​សមធម៌ ក្នុង​វិស័យ​តុលាការ មាន​ឬទេ​? តើ​ការព្យាយាម​ក្នុងការ​កាត់បន្ថយ​អំពើពុករលួយ ដែល​រដ្ឋាភិបាល​កំពុង​ធ្វើ​នេះ ឆ្លុះបញ្ចាំង​ពី​សុច្ឆន្ទៈ​ពិតប្រាកដ​ដែរឬទេ​។​

ដើម្បី​រស់នៅ​ប្រកបដោយ​សីលធម៌ មនុស្ស​ត្រូវមាន​សេចក្តីក្លាហាន​ហើយ​ដើម្បី​រស់នៅ​ប្រកបដោយ​សីលធម៌ មនុស្ស​ត្រូវមាន​ចំណង់​ចំណូលចិត្ត ក៏ប៉ុន្តែ​មិនមែន​ជាការ​លោភលន់​ហួសប្រមាណ​នោះទេ ។ បើ​ពិនិត្យមើល​លក្ខខណ្ឌ​ទាំងបី គេ​ហាក់ដូចជា​ពិបាក​នឹង​ថា ឃើញ​ឬ​មិន​ឃើញថា វា​កំពុង​កើតមាន​នៅក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ​សព្វថ្ងៃ​ណាស់​។ រីឯ​វប្បធម៌​មិន​ទទួលយក​ការពិត មិន​ក្លាហាន​ក្នុងការ​ទទួលយក​ការរិះគន់​ស្ថាបនា​ទាំងឡាយ​និង​មិន​ហ៊ាន និយាយ​ការពិត បាននិងកំពុង​កើតមាន​ក្នុងពេល​បច្ចុប្បន្ននេះ​៕